در پروژههای برق ساختمان و صنعت، «تفاوت کابل افشان و مفتولی» پرسشی کلیدی برای انتخاب ایمن و اقتصادی است. این راهنما با نگاهی کاربرمحور نشان میدهد در سناریوهای واقعی (مسیر ثابت، مسیر سیار، تابلو برق، فضای روباز و دفنی) کدام گزینه منطقیتر است و چرا. با تکیه بر استانداردهای IEC و دادههای نمونه (وابسته به شرایط نصب، دمای محیط و روش لایهچینی)، قدمبهقدم از تعریف و مقایسه شروع میکنیم، سپس به معیارهای انتخاب، ظرفیت جریان (Ampacity)، شعاع خمش، افت ولتاژ، و چکلیست خرید میرسیم تا تصمیم نهایی شما دقیق، ایمن و عملی باشد.
تفاوت کابل افشان و مفتولی؛ از ساختار هادی تا رفتار در عمل
کابل افشان چیست و چه ویژگیهای انعطافپذیری دارد
کابل افشان (Flexible) دارای هادی چندرشته با تعداد بالای مفتولهای نازک مسی است که طبق IEC 60228 عموماً در کلاس ۵ تعریف میشود. این ریزبافت بودن، انعطافپذیری بالا، شعاع خمش کوچکتر و تحمل بهتر در سیکلهای خمش را فراهم میکند. در کاربردهای سیار، ماشینآلات با حرکت رفتوبرگشتی، اتصال موقت کارگاهی، یا مسیرهایی که به تنظیمپذیری و عبور آسان از زوایا نیاز دارند، افشان مزیت دارد. نمونه روکشها شامل PVC (مانند H05VV-F برای ولتاژ نامی سبک داخلی) و Rubber/EPR یا ترکیب نئوپرن (مانند H07RN-F برای محیط خشنتر، رطوبت و سایش) است.
کابل مفتولی چیست و چه مزیتهایی در مدارهای ثابت ایجاد میکند
کابل مفتولی (Solid/Stranded کمرشته) معمولاً در کلاس ۱ (هادی تکسیمه) یا کلاس ۲ (هادی تابیده کمرشته) قرار میگیرد. ساختار سختتر آن برای نصبهای ثابت، داخل داکت، کانال، سینی کابل یا دفن مستقیم مناسب است. مزیتهای کلیدی: شکلپذیری پایدار پس از فرمدهی اولیه، ترمینیشن سادهتر در بعضی ترمینالها، و در بسیاری از پیکربندیها مقاومت مکانیکی مناسب در مسیرهای ثابت. رایجترین کُدهای روکش در این گروه NYY (PVC، دفنی/فضای آزاد با شرایط تعریفشده) و NYM (PVC، داخل ساختمان) است که طبق IEC 60227/60502 و الزامات IEC 60364 انتخاب میشوند.
مقایسه مستقیم افشان و مفتولی از نظر ساختار، دوام مکانیکی و ترمینیشن
در مسیرهای ثابت که حرکت مکانیکی قابلتوجهی وجود ندارد، مفتولی با نگهداری آسان، فرمپذیری اولیه و هزینه مناسب، اغلب انتخاب اول است. در مقابل، برای کابلکشی سیار، انعطاف بهتر افشان باعث کاهش تنش مکانیکی و خستگی هادی در سیکلهای خمکاری میشود. از نظر ترمینیشن، افشان در ترمینالهای پیچشی بدون استفاده از فرّول/سرسیم مستعد پرزشدگی و افزایش مقاومت اتصال است؛ بنابراین سرسیم مناسب الزامی است. در نهایت، انتخاب به سناریوی نصب، شعاع خمش قابلقبول، دما، رطوبت، سایش و الزامات حفاظتی بستگی دارد.
جدول ۱ — افشان vs مفتولی
نوع کابل | ساختار هادی | انعطاف | حداقل شعاع خمش (× قطر بیرونی) | نمونه جریان مجاز (بازه، شرایط متعارف) | ترمینیشن/نیاز به فرّول | کاربردهای تیپیک | کُد/روکشهای رایج |
افشان | مس چندرشته ریز (IEC 60228 Class 5) | بسیار بالا | حدود ×۶ تا ×۱۰ (وابسته به دیتاشیت و تعداد رشته) | مشابه مفتولی در سطح مقطع برابر؛ تحت دما/تجمع کاهش مییابد | در ترمینال پیچشی الزام به فرّول/سرسیم | کابل سیار، ابزار برقی، مسیرهای زاویهدار، اتصالات موقت | H05VV-F، H07RN-F، NYAF |
| مفتولی | مس تکسیمه یا کمرشته (Class 1/2) | متوسط تا کم | حدود ×۸ تا ×۱۲ (بسته به سازنده/ساختار) | مشابه افشان؛ در دفن/تجمع تابع ضرایب IEC 60364 | عموماً ترمینیشن آسانتر؛ فرّول معمولاً لازم نیست | مسیر ثابت، کانال/داکت، سینی، دفنی | NYY، NYM، کابلهای قدرت XLPE/PVC |
توجه: اعداد شعاع خمش و جریان مجاز نمونهای هستند؛ همواره به دیتاشیت سازنده و IEC 60364 مراجعه کنید.
معیارهای انتخاب؛ کابل افشان یا مفتولی در سناریوهای واقعی
مسیر ثابت، کانال و سینی کابل؛ چرا کابل مفتولی گزینه اول است
در کانال (Conduit)، داکت (Duct) و سینی (Tray) با مسیرهای پایدار و بدون حرکت، مفتولی بهخاطر فرمگیری اولیه، نظم در چیدمان، و سهولت ترمینیشن انتخاب منطقیتری است. در پروژههای مسکونی/اداری (کابلکشی توکار یا روکار داخل سینی)، NYM/NYY با روکش PVC یا XLPE/PVC متداول است. اگر مسیر مستعد دمای بالاتر یا تجمع کابلهاست، سطح مقطع بزرگتر یا اعمال ضریب تصحیح دما ضروری خواهد بود.
کابلکشی سیار و حرکتدار؛ مزیت انعطاف در کابل افشان
برای ابزارهای برقی کارگاهی، اتصالهای موقتی و مسیرهایی با خمکاری مکرر، افشان با روکش مقاوم به سایش و رطوبت (مانند H07RN-F) عمر کاری را افزایش میدهد. با کاهش شعاع خمش و تحمل بهتر سیکلهای خم، تنش مکانیکی هادی کم میشود. در انتخاب، به درجه حفاظت مکانیکی روکش، دمای کارکرد (درجه سلسیوس) و درجه انعطافپذیری توجه کنید.
تابلو برق و ترمینال پیچشی؛ نکات نصب و سرسیم برای کابل افشان
داخل تابلو برق، هرچند هر دو نوع استفاده میشوند، اما اگر از افشان برای تغذیه شینهها و تجهیزات استفاده میکنید، برای ترمینالهای پیچشی باید فرّول/سرسیم مناسب پرس شود تا پخش رشتهها و افزایش مقاومت اهمی رخ ندهد. همچنین رعایت گشتاور سفتکردن، نشانهگذاری انتهای کابل، و مدیریت تنش مکانیکی در ورودی تابلو (Cable Grip/گلند) ضروری است.
ظرفیت جریان و افت ولتاژ در کابل افشان و مفتولی
جریان مجاز نمونه بر اساس سطح مقطع و شرایط نصب
جریان مجاز (Ampacity) تابع سطح مقطع، جنس عایق (PVC/XLPE/Rubber)، روش نصب (هوادهی، داکت بسته، دفنی)، دمای محیط و تجمع کابلها است. برای یک کابل مسی چندرشته یا تکرشته با سطح مقطع برابر، جریان پایه نزدیک به هم است؛ ولی ضرایب تصحیح میتواند تفاوت ایجاد کند. در عمل، برای داخل ساختمان با دمای متعارف، مقادیر نمونه بهصورت بازهای گزارش میشوند و باید با IEC 60364 و دیتاشیت برند کنترل شوند.
افت ولتاژ در مسیرهای طولانی و اثر آن بر انتخاب سطح مقطع
افت ولتاژ تابع طول مسیر رفتوبرگشت (متر)، جریان بار، مقاومت اهمی هادی (Ω/کیلومتر) و ضریب دما است. در مسیرهای ۳۰ تا ۵۰ متر، اگر افت به بیش از محدوده پیشنهادی استاندارد برسد (مثلاً چند درصد بسته به کاربری)، باید سطح مقطع افزایش یابد یا طول/روش مسیر بهینه شود. استفاده از XLPE (بهعلت دمای کارکرد بالاتر) میتواند در بعضی سناریوها کمک کند، اما معیار نهایی محاسبه افت و رعایت حدود مجاز است.
مثال کوتاه محاسبه افت ولتاژ (تکفاز، نمونه):
- فرضها: طول فیزیکی ۴۰ متر (رفتوبرگشت ۸۰ متر)، بار ۱۶ آمپر، ولتاژ ۲۳۰ ولت، مس، دمای متعارف.
- مقاومت نمونه هادیها (در ۲۰ درجه سلسیوس): حدود ۴٫۶ Ω/کیلومتر برای ۲٫۵ میلیمتر مربع، حدود ۲٫۷ Ω/کیلومتر برای ۴ میلیمتر مربع.
- فرمول تقریبی: ΔV ≈ I × R_line ، که R_line ≈ (طول رفتوبرگشت × مقاومت واحد طول).
- برای ۲٫۵ میلیمتر مربع: R_line ≈ ۰٫۰۸ × ۴٫۶ = ۰٫۳۶۸ Ω ⇒ ΔV ≈ ۱۶ × ۰٫۳۶۸ ≈ ۵٫۹ ولت (حدود ۲٫۵٪).
- برای ۴ میلیمتر مربع: R_line ≈ ۰٫۰۸ × ۲٫۷ = ۰٫۲۱۶ Ω ⇒ ΔV ≈ ۱۶ × ۰٫۲۱۶ ≈ ۳٫۵ ولت (حدود ۱٫۵٪).
- نتیجه: با افزایش سطح مقطع از ۲٫۵ به ۴ میلیمتر مربع، افت ولتاژ در این سناریو به حدود نصف کاهش مییابد. توجه: دمای محیط بالاتر و تجمع کابلها مقاومت مؤثر را افزایش میدهد؛ حتماً حدود IEC 60364 و ضرایب تصحیح را اعمال کنید.
ضرایب تصحیح دما و تجمع کابلها و تأثیر بر جریان مجاز
دما (درجه سلسیوس) و گروهبندی چند کابل در کنار هم موجب کاهش هوادهی و افزایش دمای هادی میشود؛ نتیجه، کاهش جریان مجاز است. جداول IEC 60364 ضرایب دما/تجمع را ارائه میدهد. در عمل:
- در سقف کاذب یا داکت شلوغ، جریان مجاز کاهش مییابد؛ سطح مقطع بالاتر یا توزیع کابلها در مسیرهای جداگانه راهکار است.
- در محیطهای گرم (اتاق موتورخانه، سقفهای زیر شیروانی)، اعمال ضریب دما الزامی است.
- در دفن مستقیم، مقاومت حرارتی خاک و رطوبت اثرگذار است؛ کابلهای مناسب دفن (مانند NYY یا کابلهای XLPE با روکش مناسب) انتخاب شوند.
شعاع خمش و خمپذیری؛ ایمنی نصب بدون آسیب به عایق
حداقل شعاع خمش برای کابل افشان و مفتولی در هنگام کشش
حداقل شعاع خمش بر پایه قطر بیرونی کابل تعریف میشود و در دیتاشیت سازنده ذکر میگردد. بهصورت نمونه:
- افشان چندرشته: حدود ×۶ تا ×۱۰ قطر بیرونی در حالت نصب، و بزرگتر در حالت کارکرد مداوم با حرکت.
- مفتولی/کمرشته: حدود ×۸ تا ×۱۲ قطر بیرونی؛ در هنگام کشش اولیه یا دمای پایین، حاشیه ایمنی بیشتر در نظر بگیرید.
عبور از زوایا با گلند/رولر مناسب، و پرهیز از خمهای تیز، عمر کابل را افزایش میدهد.
خطاهای رایج خمکاری و پیامدهای کاهش عمر کابل
خمکاری زیر حداقل شعاع، ایجاد ترکهای ریز در عایق PVC/XLPE، شُلشدن ترمینیشنها، و افزایش مقاومت اهمی را در پی دارد. در افشان، پرزشدگی رشتهها و در بلندمدت گرمشدن موضعی اتصال رخ میدهد. در مسیرهای با لرزش، استفاده از نگهدارندههای مناسب، کابلگِرِپ و انتخاب روکش مقاوم به سایش ضروری است.
مدیریت تنش مکانیکی در ورودی تابلو و مسیرهای زاویهدار
در ورودی تابلو و باکسها، تنش مکانیکی را با گلند صحیح، ایجاد حلقه سرویس با شعاع مجاز، و بستهای فاصلهدار مدیریت کنید. در سینی کابل، تغییر جهتهای نرم با قیدهای شعاعی و استفاده از قطعات زانویی استاندارد انجام شود. در محیطهای روغنی/رطوبتی، روکش Rubber/EPR یا XLPE با روکش بیرونی مقاوم به UV/رطوبت را در نظر بگیرید.
باکس هشدار نصب
- برای کابل افشان در ترمینال پیچشی، حتماً از فرّول/سرسیم مناسب استفاده کنید.
- از هرگونه خم تیز کمتر از شعاع خمش مجاز (×D) پرهیز کنید.
- ضرایب دما/تجمع را در طراحی جریان مجاز و افت ولتاژ اعمال کنید؛ بیتوجهی به این ضرایب، داغی کابل و کاهش عمر را در پی دارد.
کاربرد کابل افشان و مفتولی در ساختمان و صنعت
داخل ساختمانهای مسکونی و اداری؛ انتخاب بر اساس روش نصب
برای مدارات ثابت روشمند (روشنایی، پریز، تغذیه ادوات)، کابلهای مفتولی/کمرشته با کُد NYM یا کابلهای قدرت با عایق XLPE/PVC متداولاند. در مسیرهای کوتاه داخل تابلوی فرعی یا اتصالات نیازمند انعطاف، افشان با سرسیم انتخاب میشود. در سقف کاذب یا کانالهای پرجمعیت، به ضرایب دما/تجمع توجه کنید.
محیطهای صنعتی و کارگاهی؛ روغن، رطوبت و سایش مکانیکی
در کارگاهها و کارخانهها که کابل سیار و در معرض سایش است، H07RN-F (روکش Rubber/EPR) برای مقاومت مکانیکی/رطوبت توصیه میشود. در سینیهای ثابت، کابلهای XLPE با روکش بیرونی مقاوم و ارت مناسب بهکار میروند. در تابلو برق، مدیریت تنش ورودی و ترمینیشن دقیق اهمیت دارد.
فضاهای روباز و مسیرهای دفنی؛ روکش مناسب و ملاحظات UV و رطوبت
در فضای آزاد، روکش مقاوم به UV و باران ضروری است (NYY یا XLPE با روکش مناسب). برای دفن مستقیم، انتخاب کابلهای مناسب دفنی با روکش بیرونی مقاوم، عمق دفن طبق مقررات، و نوار هشدار بالای مسیر لازم است. خاک خشک/شنزار نسبت به خاک مرطوب انتقال حرارت ضعیفتری دارد؛ جریان مجاز کاهش مییابد و باید در طراحی لحاظ شود.
جدول ۲ — کاربری × روش نصب × محیط × روکش/کُد کابل پیشنهادی
کاربری | روش نصب غالب (Tray/Conduit/Duct/Buried) | محیط/ریسک | روکش/کُد پیشنهادی | توضیح کوتاه |
داخل ساختمان مسکونی/اداری | Conduit/Duct/Tray | دمای متعارف، تجمع متوسط | NYM، یا XLPE/PVC قدرت | مدارهای ثابت؛ رعایت ضرایب دما/تجمع |
محیط صنعتی/کارگاهی | Tray/Conduit + مسیرهای سیار | رطوبت/روغن/سایش | H07RN-F (سیار)، XLPE/PVC (ثابت) | سیار: افشان مقاوم؛ ثابت: مفتولی/کمرشته |
فضای روباز | Tray/Clips Outdoor | UV/باران/دما | NYY یا XLPE با روکش مقاوم UV | اتصالات آببندیشده و گلند مناسب |
| مسیر دفنی | Buried | رطوبت خاک/سنگریزه | NYY یا کابل دفنی XLPE/PVC | عمق دفن و علائم هشدار طبق مقررات |
| تابلو برق/داخل تابلو | Internal Wiring | گرمای موضعی/لرزش | NYAF (افشان) با فرّول، یا سیمهای تابلو | ترمینیشن با سرسیم و گشتاور صحیح |
| کابل سیار/حرکتدار | Portable/Drag Chain | سیکل خمش/کشش | H07RN-F، کابلهای مخصوص Drag Chain | شعاع خمش و مهار کشش رعایت شود |
استانداردها و کلاس هادی؛ مرجع انتخاب مهندسی
کلاسهای هادی در IEC 60228؛ Class 1/2 برای مفتولی و Class 5 برای افشان
استاندارد IEC 60228 کلاسبندی هادیها را مشخص میکند: کلاس ۱ (تکسیمه)، کلاس ۲ (تابیده کمرشته) برای مدارات ثابت، و کلاس ۵ برای کابلهای انعطافپذیر. انتخاب کلاس به رفتار مکانیکی موردنیاز در نصب و سیکل خمش بستگی دارد.
الزامات نصب در IEC 60364 و نکات ایمنی اتصال به ترمینال
IEC 60364 راهنمای جریان مجاز، ضرایب تصحیح دما/تجمع، روشهای نصب، و حدود افت ولتاژ را ارائه میکند. در اتصال به ترمینال پیچشی، استفاده از فرّول برای افشان و رعایت گشتاور سفتکردن و آزمون Pull-Test از خطاهای گرایشیافته جلوگیری میکند.
نشانهگذاری سطح مقطع، تعداد رشته و ولتاژ نامی روی بدنه کابل
مارکینگ روی کابل شامل سطح مقطع (میلیمتر مربع)، تعداد رشته، ولتاژ نامی، کُد ساختمانی (NYY/NYM/H05VV-F/H07RN-F)، و گاهی دامنه دمای کارکرد است. خواندن صحیح این نشانهها به انتخاب و نگهداشت کمک میکند؛ برای هماهنگی سیستمها و تابلو، به کدگذاری و رنگبندی هادیها نیز توجه کنید. برای مرور استانداردی رنگها و ترمینالها در پروژههای ساختمانی، به این منبع کاربردی سر بزنید:
کد رنگ سیمها و ترمینالها در برق ساختمان | راهنمای کاربردی و استاندارد ایران
چکلیست خرید؛ از برند تا اصالت و سازگاری با تجهیزات
بررسی نشان استاندارد، مارکینگ و شماره سریال قابل رهگیری
وجود نشان استاندارد معتبر، مارکینگ خوانا (کُد کابل، ولتاژ نامی، سطح مقطع، تاریخ تولید)، و امکان رهگیری سریال از عوامل مهم اصالت است. از تأیید مقاومت عایقی و آزمونهای کارخانهای (در حد دسترسی) غافل نشوید.
انتخاب سطح مقطع بر اساس جریان، افت ولتاژ و آیندهنگری ظرفیت
سطح مقطع را با درنظرگرفتن جریان پیوسته، افت ولتاژ مجاز، طول مسیر (متر)، دمای محیط و احتمال توسعه بار انتخاب کنید. در تابلوهای اصلی/فیدرهای طولانی، اندکی آیندهنگری ظرفیت (بدون افراط) هزینههای توسعه را کاهش میدهد.
لوازم جانبی لازم؛ سرسیم، گلند، کابلگِرِپ و متعلقات نصب
برای افشان، سرسیم با پرس استاندارد؛ برای ورودی تابلو/جعبه، گلند همکُد با روکش (IP مناسب)؛ و برای مهار کشش، کابلگِرِپ مناسب انتخاب شود. همچنین دستورکار ایمنی و حفاظت را مرور کنید:
راهنمای جامع تجهیزات حفاظتی برق | انواع، کاربردها و استانداردهای ایمنی
پرسشهای پرتکرار درباره تفاوت کابل افشان و مفتولی
آیا کابل افشان جریان بیشتری از مفتولی تحمل میکند
در سطح مقطع یکسان و شرایط حرارتی/نصب مشابه، جریان پایه نزدیک است. تفاوت عمدتاً از شرایط نصب، دما و تجمع ناشی میشود. بنابراین Ampacity را از جداول IEC 60364 و دیتاشیت سازنده استخراج کنید.
برای تابلو برق، کابل افشان بهتر است یا مفتولی
هر دو بسته به سناریو بهکار میروند. اگر نیاز به انعطاف و آرایش داخل تابلو دارید، افشان با سرسیم پریسشده مناسب است. برای باسهای ثابت و فیدرهای کمخم، مفتولی/کمرشته انتخاب متداولتری است.
در مسیر بلند، افت ولتاژ را چگونه مدیریت کنیم
با افزایش سطح مقطع، کوتاهکردن مسیر، انتخاب عایق با دمای کارکرد بالاتر (مثلاً XLPE) و توزیع بار بین مدارها. نتیجه را با محاسبه افت ولتاژ و حدود مجاز IEC 60364 کنترل کنید.
برای مسیر روباز و در معرض آفتاب چه روکشی مناسبتر است
روکش مقاوم به UV و رطوبت (NYY یا XLPE با روکش مناسب). مهاربندی مکانیکی، گلند آببندیشده و درزگیری ورودیها را رعایت کنید.
جمعبندی؛ انتخاب نهایی کابل افشان یا مفتولی
در یک نگاه: اگر مسیر ثابت و بدون حرکت است، کابل مفتولی (Class 1/2) با کُدهایی مانند NYY/NYM گزینه نخست است؛ اگر مسیر سیار/انعطافمحور است یا نیاز به عبور از زوایا و آرایش داخلی تابلو دارید، کابل افشان (Class 5) با سرسیم استاندارد انتخاب بهینه محسوب میشود. معیار نهایی، محاسبه ظرفیت جریان (Ampacity) با ضرایب دما/تجمع، کنترل افت ولتاژ برای طول مسیر، و رعایت شعاع خمش طبق دیتاشیت است. برای بهبود پایداری تغذیه و کیفیت برق پس از انتخاب و نصب، این راهنمای کاربردی را ببینید:
چگونه نوسان برق را در ساختمان کاهش دهیم؟ | ۶ راهکار عملی و موثر
راهنمای انتخاب بر اساس روش نصب، محیط و نگهداشت:
- مسیر ثابت داخل ساختمان (Conduit/Tray): مفتولی/کمرشته (NYM/XLPE-PVC)، رعایت ضرایب دما/تجمع.
- سیار/حرکتدار (ابزار برقی/کارگاهی): افشان H07RN-F با مقاومت مکانیکی و رطوبتی، شعاع خمش کوچکتر.
- رو باز/UV: روکش مقاوم UV مانند NYY یا XLPE با غلاف مناسب؛ مهاربندی و آببندی اتصالات.
- دفنی: کابل مناسب دفن (NYY/XLPE-PVC)، عمق دفن و نوار هشدار، توجه به مقاومت حرارتی خاک.
- تابلو برق: هر دو قابلاستفاده؛ در افشان، حتماً سرسیم و گشتاور صحیح ترمینال رعایت شود.
توصیههای اجرایی کوتاه برای جلوگیری از خطاهای متداول نصب
- علامتگذاری کابلها و هادیها را دقیق انجام دهید؛ گرهخوردگی و خم تیز کمتر از شعاع مجاز ممنوع.
- در تابلو، تنش مکانیکی ورودی را با گلند و کابلگِرِپ مدیریت کنید؛ برای افشان، فرّول الزامی است.
- پیش از نهاییسازی سطح مقطع، افت ولتاژ را در طول مسیر واقعی محاسبه و با حدود مجاز IEC 60364 تطبیق دهید.
- در محیطهای گرم یا مسیرهای پُرتجمع، ضریب دما/تجمع را اعمال و در صورت نیاز سطح مقطع را افزایش دهید.
- برنامه نگهداشت دورهای (بازرسی ترمینیشن، اندازهگیری دمای نقاط بحرانی، تست عایقی) را اجرا کنید. در نهایت، با درنظرگرفتن «تفاوت کابل افشان و مفتولی» و سناریوی نصب، انتخاب شما هم ایمن و هم اقتصادی خواهد بود.
برای بررسی دقیقتر تفاوت کابل افشان و کابل مفتولی از نظر ساختار، کاربرد و انتخاب صحیح، میتوانید به مقاله «?Stranded vs Solid Cables – What’s the Difference» مراجعه کنید.








